Κρανιά και κράνα: Μία ακόμη υπερτροφή της Ελλάδας - Γράφει ο Θεόδωρος Θεοδωρίδης

Η κρανιά (cornus) είναι ένα αυτόχθονο φυλλοβόλο δέντρο που φτάνει σε ύψος από 5 έως και 10 μέτρα. Καλλιεργείται στο βόρειο ορεινό και ημιορεινό τμήμα της χώρας σε υψόμετρο από 300 μέχρι 900 μέτρα καθώς αντέχει ακόμη και σε θερμοκρασίες έως -25 βαθμούς Κελσίου.
Η κρανιά ανήκει στην κατηγορία των αγγειόσπερμων, όπως η μανόλια και το κρίνο. Τα άνθη της κρανιάς είναι σε μέγεθος μικρά και το χρώμα τους είναι κίτρινο και ανθίζουν στη καρδιά του Χειμώνα τον Ιανουάριο και τον Φεβρουάριο. Η διάρκεια της άνθησης είναι γύρω στις 45 με 50 μέρες και η ανθισμένη κρανιά είναι πανέμορφη. Η κρανιά δεν προσβάλλεται από πολλές ασθένειες και μικρόβια, δεν απαιτείται χρήση φυτοπροστατευτικών φαρμάκων και μπορεί πολύ εύκολα να καλλιεργηθεί βιολογικά.
Οι καρποί της ονομάζονται κράνα, έχουν ξινή γεύση και με αυτά παρασκευάζονται λικέρ, ποτά και μαρμελάδες. Αν αφήσουμε τους καρπούς για μία ή περισσότερες ημέρες σε θερμοκρασία δωματίου, αυτοί γίνονται πιο γλυκοί και απαλοί στη γεύση.

Ι σ τ ο ρ ι κ ή  Δ ι α δ ρ ο μ ή.

Το σχετικά άγνωστο φυτό που χρησιμοποιούσαν στην αρχαιότητα για παθήσεις και τόνωση του οργανισμού. Οι αρχαίοι Έλληνες πίστευαν πως τα κράνα είχαν και μαγικές ιδιότητες. Ο Όμηρος στην Ιλιάδα βεβαιώνει ότι η φοβερή Κίρκη παρέθεσε στον Οδυσσέα και την παρέα του, για τροφή, “καρπόν κρανείας και άκυλλον βάλανον”, κράνα δηλαδή και πουρναρίσια βαλανίδια.
Σύμφωνα με τον Θεόφραστο, ο οποίος αναφέρει τον καρπό ως “κράνιον”, το ξύλο της κρανιάς ήταν σκληρό και το χρησιμοποιούσαν για να φτιάχνουν μπαστούνια, κυνηγητικές λόγχες, πολεμικά ακόντια και τόξα. Ο Παυσανίας αναφέρει ότι οι αρχαίοι Έλληνες έφτιαξαν τον Δούρειο Ίππο με ξυλεία κρανιάς από το ιερό δάσος του Απόλλωνα. Από το ίδιο ξύλο φτιάχνονταν και τα μακεδονικά δόρατα, οι γνωστές «σάρισες».
Θεωρούσαν όμως ότι είχαν και θεραπευτικές ιδιότητες γι’ αυτό και τα χρησιμοποιούσαν στην αντιμετώπιση παθήσεων του γαστρεντερικού συστήματος, της δυσπεψίας, και της καρδιάς.
Ο Διοσκουρίδης ήταν ο πρώτος, που ανακάτεψε κράνα μαζί με άλλα υλικά, φτιάχνοντας φαρμακευτικά σκευάσματα. Ο Διοσκουρίδης, επίσης, μας δίνει μία από τις πρώτες αναφορές στην φαρμακευτική χρήση της κρανιάς, προτείνοντας θεραπεία για τη δυσεντερία και τις γαστρεντερικές διαταραχές με κράνα που είχαν τοποθετηθεί σε άλμη.
Στην παραδοσιακή κινέζικη ιατρική τα είδη του γένους cornus χρησιμοποιούνται σε διάφορα παρασκευάσματα σε συνδυασμό με άλλα φαρμακευτικά φυτά για την αντιμετώπιση των συμπτωμάτων του σακχαρώδους διαβήτη. Η πλειοψηφία των σκευασμάτων αυτών έχουν μελετηθεί επιστημονικά για την υπογλυκαιμική τους δράση και είναι αποδεκτά και ευρέως χρησιμοποιούμενα στην Κίνα.
Ο χυμός από κράνα, για αιώνες χρησίμευε στην Κινεζική ιατρική ως θεραπεία για την ελονοσία, ενώ στην Κροατία δρούσε κατά της παχυσαρκίας, των αιματωμάτων, του πυρετού και του πονοκεφάλου.
Οι ιθαγενείς Cherokee της Αμερικής, έπιναν το απόσταγμα της ρίζας του φυτού, για να καταπολεμήσουν τη διάρροια, τα αφροδίσια νοσήματα, τη φυματίωση, το βήχα και τη λαρυγγίτιδα.

Η κρανιά, είναι το φυτό με τις περισσότερες α ν τ ι ο ξ ε ι δ ω τ ι κ έ ς ιδιότητες.

Τα κράνα είναι σημαντικής διατροφικής αξίας, καθώς είναι πλούσια σε αντιοξειδωτικά και η ολική αντιοξειδωτική τους ικανότητα είναι υψηλότερη από κάθε άλλο φρούτο με το οποίο συγκρίθηκαν. Η αντιοξειδωτική ικανότητα των διαφόρων ειδών που μελετήθηκαν -με φθίνουσα σειρά- ήταν:
κράνα, τζίτζιφα, κεράσια, κόκκινα σταφύλια, βατόμουρα, αχλάδια, λωτοί, δαμάσκηνα, ροδάκινα, λευκά σταφύλια, ρόδια, μήλα, νεκταρίνια, ακτινίδια, κυδώνια, σύκα, βερίκοκα.
Οι καρποί της κρανιάς έχουν βακτηριογόνες ιδιότητες, ενώ ως προς το περιεχόμενο της Β ι τ α μ ί ν η ς C πλησιάζουν τους καρπούς της Rosa canina (κυνόροδα). Έρευνες απέδειξαν ότι τα κράνα έχουν υψηλή περιεκτικότητα σε φλαβονοειδή, ανθοκυάνες και φαινολικά παράγωγα. Σε άλλες εργαστηριακές έρευνες βρέθηκε μεγάλη περιεκτικότητα σε σίδηρο (Fe) αλλά και βιταμίνη C (103 mg/100 g), καθώς και υψηλή περιεκτικότητα σε ασκορβικό οξύ (4873 mg/100 g, περισσότερο από φράουλες, πορτοκάλια και ακτινίδια), καροτίνη και τανίνες.Λόγω των εμπεριεχομένων τανινών έχει στυπτικές ιδιότητες. Μεταξύ διαφόρων ποικιλιών σμέουρων, βατόμουρων, φραγκοστάφυλων και κρανών, τα κράνα παρουσίασαν την υψηλότερη περιεκτικότητα σε β ι τ α μ ί ν η D και ανθοκυάνες (ισχυρά φυτικά αντιοξειδωτικά), αλλά και τη μεγαλύτερη αντιοξειδωτική προστασία στο πιο σημαντικό σάκχαρο του ανθρώπινου οργανισμού, τη δεοξυριβόζη, βασικό δομικό συστατικό του DΝΑ.
Τα κράνα εμπεριέχουν μια σειρά πολύτιμων μεταλλικών στοιχείων και ιχνοστοιχείων, με ιδιαίτερα σημαντική την περιεκτικότητα τους σε κάλιο σε επίπεδα τέτοια, που μοιράζονται το βάθρο της πρωτιάς με την μπανάνα και τα ακτινίδια!

ΓΕΝΙΚΕΣ ΕΝΔΕΙΞΕΙΣ - ΦΑΡΜΑΚΕΥΤΙΚΕΣ ΙΔΙΟΤΗΤΕΣ

Αντικαρκινική δράση
Αντιφλεγμονώδη δράση
Αντιοξειδωτική δράση
Βελτίωση της λειτουργίας του ήπατος και των νεφρών
Αντι-βακτηριακές ιδιότητες
Αντιισταμινικές ιδιότητες
Αντιαλεργικές ιδιότητες
Αντιμικροβιακές ιδιότητες
Κατά της διάρροιας Κατά των εντερικών παθήσεων
Σαν αντιπυρετικά χρησιμοποιούνται
Γενικά στα σπίτια κυκλοφορεί ένα λικέρ κράνων που το πίνουμε όταν κάτι δεν πάει καλά στο πεπτικό σύστημα.

Γ ι α  π ι ό  ψ α γ μ έ ν ο υ ς.

Κράνα: Ενδείξεις – θεραπευτικές χρήσεις και που οφείλονται .

Διάφορες έρευνες έχουν δείξει υψηλή περιεκτικότητα σε φλαβονοειδή, ανθοκυάνες και φαινολικά παράγωγα, κατά την περίοδο ανάπτυξης και ωρίμανσης των καρπών. Σε άλλες εργαστηριακές έρευνες βρέθηκε μεγάλη περιεκτικότητα σε σίδηρο (Fe), σε βιταμίνη C (103 mg/100 g), (περισσότερο από τις φράουλες, τα πορτοκάλια και τα ακτινίδια), καροτίνη, τανίνες και φαινολικά παράγωγα.
Η μεγάλη περιεκτικότητα των καρπών σε σίδηρο και βιταμίνη C, προλαμβάνουν την εμφάνιση λοιμώξεων, βοηθούν στη διατήρηση της υγείας του στόματος και ανακουφίζουν από πόνους στις αρθρώσεις.
Οι τανίνες, που εμπεριέχονται είναι ουσίες που ρυθμίζουν προβλήματα του πεπτικού συστήματος, δρουν κατά των εντερικών παθήσεων και χρησιμεύουν ως αντιπυρετικό. Έχει, επίσης, στυπτικές ιδιότητες.
Οι ανθοκυάνες, οι ειδικές χρωστικές ουσίες που περιέχουν τα κράνα, χρησιμοποιούνται για την καταπολέμηση των καρδιακών παθήσεων και στις Ασιατικές χώρες για την καταπολέμηση του διαβήτη.
Α ν θ ο κ υ α ν ί ν ε ς: Τι είναι και που ωφελούν.
Εδώ και εκατονταετίες η επιστήμη της ιατρικής έχει χρησιμοποιήσει τις ρίζες, τους καρπούς, τον φλοιό, και τους βλαστούς της κρανιάς για τη θεραπεία της διάρροιας και γενικά των παθήσεων του εντέρου.
Ο φλοιός της κρανιάς αναφέρεται ως τονωτικός, στυπτικός και διεγερτικός και η σκόνη του δίνεται σε εγχύματα και αφεψήματα για ενοχλήσεις στο στομάχι και το έντερο.
Επειδή όμως η ίδια η σκόνη προκαλούσε διαταραχές, συνδυαζόταν η χρήση της με λάβδανο. Η δοσολογία λήψης της σκόνης του φλοιού ήταν 2 κουταλάκια και δινόταν σε όλες τις περιπτώσεις καταβολής και αδυναμίας από ασθένεια σε συνδυασμό με άλλα τονωτικά και αρωματικά φυτά.
Ξεραίνανε τα κουκούτσια τους. Όταν είχαν πόνους στη μέση, ή πέτρα στο νεφρό, έβραζαν τα κουκούτσια σε νερό και πίνανε μισό ποτηράκι κάθε βράδυ.
Επίσης, όταν είχανε «καρναβίτσες» ή αλλιώς μυρμηκίες όπως τις ονομάζουμε σήμερα, έκαιγαν τα κλαδιά της κρανιάς, έπαιρναν τη στάχτη, την αραίωναν σε νερό και την τοποθετούσαν επάνω στη μυρμηκία.

Παραδοσιακή χρήση των κρανών

Ένα από τα παραδοσιακά σιρόπια των γειτόνων μας των Τούρκων, το σερμπέτι (sherbet), φτιάχνεται με βάση τα κράνα, το τριαντάφυλλο και μια σειρά από μπαχάρια. Σε αυτό το σιρόπι, οι Τούρκοι αποδίδουν θεραπευτικές ιδιότητες, ακόμα και προαγωγή της γαλακτοπαραγωγής στις γυναίκες.Στην Ανδριανούπολη οι κάτοικοι χρησιμοποιούσαν τα φρούτα και τον φλοιό της κρανιάς για φαρμακευτικές χρήσεις . Έβραζαν τα κράνα σε νερό με ζάχαρη και έπιναν το υγρό αυτό 2 φορές τη μέρα για 8 μέρες σε περιπτώσεις νεφρίτιδας, καρδιακών παθήσεων και σε διάρροια. Το ίδιο αφέψημα δινόταν 2 φορές τη μέρα για 10 μέρες σε βήχα, κρύωμα ή γρίπη. Χρησιμοποιούσαν επίσης τη στάχτη του φλοιού της κρανιάς εξωτερικά ως αντιμυκητισιακό. στην περιοχή Žejane της Κροατίας, αναφέρει την παρασκευή ξιδιού από τα κράνα, το οποίο χρησιμοποιούνταν από τους κατοίκους εσωτερικά ως προϊόν κατά της παχυσαρκίας και εξωτερικά, κατά των αιματωμάτων, του πυρετού και του πονοκεφάλου.
Δρόγη το Cornus specific medicine, το οποίο προερχόταν από το φλοιό του Cornus florida και δινόταν σε δοσολογία από 2-60 σταγόνες στη θέση της Κίνας (Cinchona-Κιγχόνη) σε ελονοσία, όταν δεν ήταν ανεκτή η κινίνη, σε πυρετούς περιοδικού τύπου, αδύναμο σφυγμό, σε πονοκέφαλο από πύρωση, κινίνη και γενική εξάντληση.
Η κρανιά λοιπόν αναφέρεται ως φυτό αναζωογονητικό, αναλγητικό, αντισπασμωδικό, καταπραϋντικό, στυπτικό, αιμοστατικό κατά της δίψας, κατά της διάρροιας, κατά της δυσεντερίας και της ελονοσίας.

Άλλες χρήσεις.

Το γερό ξύλο της κρανιάς την καθιστά ιδιαίτερα χρήσιμη για την κατασκευή διαφόρων μικροαντικειμένων και εργαλείων. Τα πιο γερά γκλιτσόξυλα των τσοπάνων μέχρι και σήμερα, γίνονται από νεαρούς βλαστούς κρανιάς. Κρανίσιες βέργες χρησιμοποιούσαν και οι δάσκαλοι παλαιότερα για το εκπαιδευτικό τους έργο.
Τελειώνοντας
Από το φλοιό της κρανιάς παραλαμβάνουμε κόκκινη βαφή, με την οποία στο παρελθόν έβαφαν δέρματα, ενώ με το βράσιμο των καρπών έβαφαν τα αυγά.

Παραδοσιακά, τα κράνα χρησιμοποιούνται για την παρασκευή ποτών, μαρμελάδας και γλυκών. Πολύ γνωστό είναι και το παραδοσιακό λικέρ κράνου το οποίο το φτιάχνουν οι γυναίκες σε πολλά χωριά της Ελλάδας, με πρώτη ύλη τσίπουρο ή κονιάκ.
Στα ορεινά χωριά της Μακεδονίας, φτιάχνεται το παραδοσιακό λικέρ από κράνα, η κρανάδα, που ανακουφίζει από πόνους περιόδου, πόνους στη μέση και ρίχνει τον πυρετό.
Στα ορεινά χωριά των Πιερίων, οι κάτοικοι χρησιμοποιούν ακόμη και σήμερα σαν φάρμακο ένα είδος τοπικού λικέρ από κράνα. Μαζεύουν τα κράνα στα τέλη Αυγούστου, τα τοποθετούν σε βάζο με ζάχαρη, κονιάκ, γαρύφαλλα και κανέλα, και τον Οκτώβριο το μαζεύουν, το σουρώνουν και παίρνουν το λικέρ. Έπειτα το αποθηκεύουν και πίνουν μισό ποτηράκι από το λικέρ σε πόνους στομαχιού, κοιλιάς, πόνους περιόδου και κολικούς εντέρου.

Συνταγή λικέρ κράνων.

Αφήνουμε τα κράνα να ωριμάσουν 2-3 μέρες ώστε το χρώμα τους να είναι σκούρο κόκκινο και να μαλακώσουν
Σε ένα βάζο βάζουμε 1 κιλό κράνα με 800 γρ ζάχαρη εναλλάξ και το πάνω στρώμα να είναι η ζάχαρη. Αν μας αρέσουν τα μπαχαρικά προσθέτουμε 2-3 ξύλα κανέλας και 1 κ.σ. γαρίφαλο. Αν δεν τα προσθέσουμε το λικέρ θα έχει έντονη μυρωδιά και γεύση κράνων οπότε ανάλογα με την αρέσκειά μας προσθέτουμε ή όχι.
Αφήνουμε το βάζο στον ήλιο για περίπου 1 μήνα και ανά διαστήματα ανακατεύουμε
Στην συνέχεια το σουρώνουμε το βάζουμε σε ένα αποστειρωμένο μπουκάλι και βάζουμε την ίδια ακριβώς ποσότητα μπράντι ή κονιάκ όσο είναι ο χυμός των κράνων. Δοκιμάζουμε το λικέρ και ανάλογα το πόσο ¨δυνατό¨ το θέλουμε προσθέτουμε ή όχι κονιάκ.
Διατηρούμε το λικέρ σε σκοτεινό και δροσερό μέρος και κάθε φορά που χρησιμοποιούμε το λικέρ κλείνουμε πολύ καλά το μπουκάλι
Τα κράνα που σουρώσαμε δεν τα πετάμε, τα τρώμε σαν γλυκό με γιαούρτι ή με παγωτό.